Tasarım Merkezleri ve Kapsamı

Ayça Çakır – Gülçin Gümüş

18.01.2021

A.    GİRİŞ 

Rekabetin vazgeçilmez unsuru olan Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetleri günümüzde önemli bir konumdadır. Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerini başarı ile kullanan ülkelerin rekabet sıralamasında en üstlerde olduğu, etkin bir güce sahip oldukları görülmektedir.

Ülkemizde son dönemde yapılan düzenlemelerin Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerini artırma amacını taşıdığı görülmektedir.

Bu yazımızda Tasarım Merkezlerinin kapsamına, kuruluş şartlarına, Ar-Ge faaliyetleri ile arasındaki farklara ve diğer önemli hususlara yer verilmiştir.

B.    TASARIM MERKEZİ, ŞARTLARI ve DİĞER HUSUSLAR 

1.     Tasarım Merkezi ve Kurulma Şartları

Tasarım merkezi, tasarım projelerini veya sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürütülen tasarım faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere kurulan ve dar mükellef kurumların Türkiye'deki iş yerleri dâhil, kanuni veya iş merkezi Türkiye'de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurt içinde tasarım faaliyetlerinde bulunan yeterli tasarım birikimi ve yeteneği olan birimleri ifade etmektedir.

Tasarım Merkezi kurulabilmesi için aşağıdaki şartların sağlanması gerekmektedir.

1. Tasarım merkezlerinde en az 10 ya da Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen sayıda Tam Zaman Eşdeğer (TZE) tasarım personeli istihdam edilmesi,
2. Tasarım faaliyetlerini yurt içinde gerçekleştirmesi, 
3. Başvuru yapan işletmenin; yeterli tasarım yönetimi ile teknolojik varlıkları, insan kaynakları, fikrî haklar, proje ve bilgi kaynakları yönetim yeteneği ve kapasitesinin bulunması,
4. Tasarım Merkezlerinde çalışan personelin, bu merkezlerde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmaların bulunması,
5. Tasarım Merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış program ve projelerinin bulunması,
6. Tasarım Merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması.

2.     Ar-Ge Faaliyetleri ile Tasarım Faaliyetlerinin Farkı

Ar-Ge Merkezi olmak ile Tasarım Merkezi olmak için sağlanması gereken koşullar büyük ölçüde benzerlik gösterse de her iki merkezin yerine getirdiği faaliyetler birbirinden tamamen farklılık arz etmektedir. Bu nedenle bir iş yerinin hangi merkez olacağına ilişkin bir tespitte bulunabilmek için öncelikle iş yerinde yapılacak olan faaliyet baştan sona net bir biçimde belirli olması gerekir.

Ar-Ge faaliyetlerinin temel özelliği yapılan çalışmada gözle görülür ürün ve/veya süreç yeniliğinin gözlenmesi ile bilimsel ve teknolojik bir sorunun/belirsizliği giderilmesi/iyileştirilmesi gibi gelişmelerin gerçekleştirilmesidir. Tasarım faaliyetlerine ilişkin projelerde ise sınırlı bir Ar-Ge çalışması, tasarım, prototip imalat ve testler, iş paketleri gibi süreçler söz konusudur.

Dolayısıyla Ar-Ge faaliyeti bir ürün veya sürecin hem mekanik/teknik tarafıyla hem de tasarım tarafıyla ilgilenebilir. Bununla birlikte tasarım faaliyeti büyük ölçüde fiziksel değişimlerle ilgilenir.

Ar-Ge ve Tasarım faaliyetleri arasındaki farklar şu örneklerle kısaca açıklanabilir:

3.     Tasarım Merkezi için Başvuru Yöntemi

Başvurular T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının internet sitesinden online işlemler bölümünü kullanarak elektronik ortamda yapılmaktadır.

Tasarım Merkezleri desteği yaklaşık olarak 60 günlük bir süreci kapsayan değerlendirme sürecinin ardından sonuçlanmaktadır. Ardından Bakanlık tarafından şekilsel bir inceleme gerçekleştirilmektedir.

Bilim ve Teknoloji Genel Müdürü, Maliye Bakanlığı Temsilcisi, 2 akademisyen ve 1 sektör temsilcisinden oluşan Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından başvuru incelemeye alınmaktadır.  İnceleme şirket bünyesinde yapılarak komisyona rapor sunulmaktadır. Bu raporun Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından incelenmesinin ardından sonuç ilgili kurumlara ve firmaya bildirilmektedir.

4.     Tasarım Merkezleri İçin Sağlanan Destek ve Teşvikler

5746 sayılı Kanun ve anılan Yönetmelik hükümleri çerçevesinde Türkiye'de Tasarım Merkezleri için sağlanan destek, indirim ve teşvikler aşağıdaki gibidir.

a.     Tasarım İndirimi (%100)

Tasarım Merkezleri, proje faaliyetleri kapsamında yaptıkları harcamaların %100'ünü Kurumlar Vergisi matrahından indirebilmektedir. 

Tasarım faaliyetleri kapsamında değerlendirilebilecek harcamalar aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

• İlk Madde ve Malzeme Giderleri
• Amortismanlar
• Personel Giderleri
• Genel Giderler
• Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
• Vergi, Resim ve Harçlar

Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda Vergi Usul Kanununa göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır.

b.     Gelir Vergisi Stopajı Teşviki (%95, %90, %80)

Tasarım personelleri için gelir vergisi stopajı teşvik oranları aşağıdaki gibi belirlenmiştir: 

• Doktoralı olanlar veya Temel Bilimlerden (Matematik, Fizik, Kimya ve Biyoloji) birinde en az yüksek lisans derecesine sahip olanlar için %95 

• Yüksek lisanslı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde lisans derecesine sahip olanlar için %90 
• Diğerleri için % 80 

Tasarım personelinin ücretlerine ilişkin teşvik, muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden asgari geçim indirimi uygulandıktan sonra terkin edilerek uygulanmaktadır. Hesaplamaya ilişkin bilgilerin, bildirim tablosunda gösterilmesi ve muhtasar beyanname ekinde ilgili vergi dairesine verilmesi gerekmektedir.

c.      Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği (%50)

Tasarım Merkezlerinde çalışan tasarım ve destek personelinin, Kanun kapsamındaki faaliyetleri karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı; Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.

d.     Damga Vergisi İstisnası

Tasarım Merkezleri için bu Kanun kapsamındaki her türlü tasarım faaliyetlerine ilişkin olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz.

Tasarım faaliyetlerinde istihdam edilen personele münhasıran bu görevleri ile ilgili olarak yapılan ücret ödemeleri nedeniyle düzenlenen kâğıtlar ile Kanun kapsamına giren sigortalılar için düzenlenecek aylık prim ve hizmet belgeleri için damga vergisi alınmaz.

Destek ve teşvik unsurlarının amacı dışında kullanılması, şartların ihlali veya projelere yönelik değerlendirme raporlarının olumsuz olmasının tespit edilmesi hâlinde, istisna uygulamasına konu olan damga vergisi işletmelerden tahsil edilir.

e.      Gümrük Vergisi İstisnası

Kanun kapsamında yürütülen Ar-Ge, yenilik ve tasarım projeleri ile ilgili araştırmalarda kullanılmak üzere ithal edilen eşya, gümrük vergisi ve her türlü fondan, bu kapsamda düzenlenen kâğıtlar ve yapılan işlemler damga vergisi ve harçtan istisnadır.

f.      KDV İstisnası

Tasarım Merkezi için yapılacak yeni makine ve teçhizat alımları 01.06.2018 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere KDV'den istisnadır.

İstisna kapsamında alınan makina ve teçhizatın, teslim tarihini takip eden takvim yılının başından itibaren üç yıl içinde; imalat sanayii dışında kullanılamaz, elden çıkarılamaz veya kiralanamaz.

İstisnadan yararlanmak isteyen mükelleflerin istisna belgesinin imza ve kaşe tatbik edilmiş bir suretini mal tesliminde bulunan satıcıya vermeleri gerekmektedir.

5.     Tasarım Faaliyeti Kapsamında Değerlendirilmeyen Faaliyetler 

1. Pazarlama faaliyetleri, piyasa taramaları, pazar araştırması ya da satış promosyonu,
2. Kalite kontrol,
3. Bir tasarım projesi kapsamında olmaksızın icat edilmiş ya da mevcut geliştirilmiş süreçlerin kullanımı,
4. Kuruluş ve örgütlenmeyle ilgili araştırma giderleri,
5. Üretim ve üretim altyapısına yönelik yapılan yatırım faaliyetleri, ticari üretimin planlanması ve seri üretim sürecine ilişkin harcamalar,
6. Numune verilmek amacıyla prototiplerden kopyalar çıkarılıp dağıtılması ve reklam amaçlı tüketici testleri,
7. Bir tasarım projesi kapsamında olmaksızın yeni süreç, sistem veya ürün ortaya konulmasına hizmet etmeyen doğrudan veya gömülü teknoloji transferi,
8. Tasarım faaliyetleriyle geliştirilen ürüne veya sürece ilişkin fikrî mülkiyet haklarının edinimi dışında bu hakların korunmasına yönelik faaliyetler,
9. Paris Sözleşmesinin 2nci mükerrer 6ncı maddesi kapsamında yer alan hükümranlık alametleri ile bu kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren, dini, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin tescil izni vermediği işaretlerin, armaların, amblemlerin, nişanların veya adlandırmaların uygunsuz kullanımını içeren tasarım faaliyetleri,
10. Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı tasarım faaliyetleri.

6.     Yükümlülüklerin İhlal Edilmesi Durumu 

Tasarım faaliyetlerine ilişkin yerindelik ve uygunluk denetimleri, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından gerçekleştirilir. Tasarım merkezleri Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından en geç 2 yılda bir denetlenir.

Tasarım merkezlerinde Değerlendirme ve Denetim Komisyonu değerlendirmesi sonucunda, denetimde tespit edilen eksiklik ve ihlalin ölçüsüne göre tasarım merkezi belgesi Bakanlık tarafından iptal edilir veya eksikliklerin giderilmesi için 3 ayı geçmemek üzere ilgili işletmeye süre verilir. Bu süre içinde işletme, sağlanan destek ve teşviklerden yararlanamaz. Tasarım Merkezi sertifikası iptal edilse bile şartların sağlandığı dönemde alınan teşvikler geri ödenmeyecektir.

Tasarım merkezlerinde tespit edilen eksiklikler verilen süre içinde giderilmediği takdirde işletmeye verilen Tasarım Merkezi Belgesi Bakanlık tarafından iptal edilir.

İşletme, şartların ihlal edildiği tarihten itibaren Kanunda öngörülen destek ve teşviklerden yararlanamaz. Ancak, verilen süre içerisinde eksikliklerin giderilmesi halinde, Kanunla sağlanan destek ve teşviklerden yararlanmaya devam eder.

Tasarım Merkezi Belgesi iptal edilen işletmeler belgenin iptalini müteakip en erken 1 yıl sonra Tasarım Merkezi Belgesi başvurusu yapabilirler.

7.     Kanun Teklifinin Getirdikleri 

5746 sayılı Kanun'un yürürlük tarihi 31 Aralık 2023'e kadar olmak üzere öngörülmüştür. Bu tarihten sonra yürürlüğe girecek muhtemel hükümler ise Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ("TBMM") 30 Eylül 2020 tarihinde sunulan 2/3112 sayılı "Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi" ("Kanun Teklifi/Teklif") ile düzenlenmiştir. Buna göre 5746 sayılı Kanun'un çeşitli hükümlerinin değiştirilmesi öngörülmektedir.

Kanun Teklifi ile 5746 sayılı Kanun'un yürürlük tarihi 31.12.2023 tarihinin 31.12.2028 olacak şekilde değiştirilmesi öngörülmüştür.

Tasarım Merkezi Bakanlık denetim süresi 2 yıldan 3 yıla çıkarılmaktadır.

Tasarım Merkezleri için gelir vergisi stopajına konu edilen toplam çalışma sürelerinin %20'sini aşmamak kaydıyla Tasarım merkezleri dışında geçirilen sürelerin gelir vergisi stopajı teşvikinden faydalandırılmasının önü açılacaktır.

Teklifte Tasarım Merkezlerinde çalışan doktora mezunu personelin, üniversitelerde Ar-Ge ve Yenilik alanında ders vermesi veya Ar-Ge ve Tasarım personelinin Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde bulunan girişimcilere mentörlük yapması durumunda, haftalık 8 saati aşmamak şartıyla bu çalışmalarının gelir vergisi stopajı teşviki kapsamında değerlendirileceği belirtilmiştir. 

C.    SONUÇ 

Tasarım Merkezi'ne ilişkin esas ve usuller detaylı bir şekilde açıklanmış ve bu kapsamda 5746 sayılı Kanun tarafından sağlanan indirim, istisna, destek ve teşvik imkanları belirtilmiştir.

Tasarım Merkezi belgesi alınması ile birlikte tasarım faaliyetlerine yönelik tüm harcamalara sağlanan vergisel avantajlar, tasarım personeline yönelik SGK pirimi desteği, gelir vergisi desteği, damga vergisi desteği vb. destekler maliyetlerin azaltılmasına olanak sağlamaktadır.

5746 sayılı Kanun'da değişiklikler yapılmasını öngören Kanun Teklifi ile yapılan değişikliklerin büyük ölçüde olumlu gelişmeler olarak değerlendirildiğinden, Türkiye'nin gittikçe Ar-Ge ve tasarım faaliyetlerine önem veren ve bu faaliyetlere daha fazla bütçe ayıran bir ülke konumuna gelmeye çalıştığı görülmektedir.