İthal Eşyasının Gümrük Kıymeti ve Maliyetine Giren Unsurlar

Anılan mevzuatın ilgili bölümünde ithal eşyasının gümrük kıymetinin, eşyanın satış bedeli olduğu ve satış bedelinin Türkiye’ye ihraç amacıyla yapılan satışta fiilen ödenen veya ödenecek fiyat olduğu ifade edilmiştir.

Eşyanın satış bedelinin gümrük kıymetine esas alınabilmesi için aşağıda yer alan koşulların var olması gerekir.

•  Eşyanın alıcısı tarafından elden çıkartılması veya kullanımı;
• Türkiye Cumhuriyeti mevzuatı ve bunların yetkili kıldığı merciler tarafından konulmuş olan,
• Eşyanın tekrar satılabileceği coğrafi bölgeyi sınırlayan,
• Eşyanın kıymetini önemli bir ölçüde etkilemeyen,
• kısıtlamalar dışında, hiçbir kısıtlamaya tabi olmamalıdır.
• Satış veya fiyat, kıymeti belirlenmekte olan eşya bakımından, kıymeti tespit edilemez bir koşul veya edim konusu olmamalıdır.
• Eşyanın alıcı tarafından tekrar satışa konu edilmesi veya diğer herhangi bir şekilde elden çıkartılması ya da kullanımı sonucu doğan hasılanın bir bölümünün doğrudan veya dolaylı olarak satıcıya intikal ettirilmesi durumları mevcut olabilir. Bu şekilde bir işlem söz konusu ise ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına mevzuatta belirtildiği şekilde ilave yapılabilmelidir.
• Alıcı ve satıcı arasında bir ilişki bulunmamalıdır. İlişkinin varlığı durumunda ise, satış bedeli gümrük kıymeti olarak kabul edilebilir nitelikte olmalıdır.
  

Yukarıda yer alan fiilen ödenen veya ödenecek fiyat ile ifade edilmek istenen; ithal eşyası için alıcının, satıcıya veya satıcı yararına yaptığı veya yapması gereken ödemelerin toplamıdır. Bu fiyat, ithal eşyasının satış koşulu olarak, alıcının satıcıya veya satıcının bir yükümlülüğünü karşılamak üzere üçüncü bir kişiye yaptığı veya yapacağı tüm ödemeleri kapsar. Ödemeler, para transferi şeklinde olabileceği gibi akreditif veya ciro edilebilir bir kıymetli evrak kullanılarak ya da doğrudan veya dolaylı yapılabilir.

İthalat işlemlerinde malın gümrük vergisine esas olan kıymeti; ithal malın gümrük beyannamesinin tescili günündeki resmi döviz satış kuru kullanılarak mala ait olan faturanın üzerinde yazılı bulunan kıymetinin Türk Lirasına çevrilmesi ile tespit edilmektedir.

Ancak, burada dikkat edilmesi gereken husus, mala ait faturanın teslim şeklinin nasıl olduğudur. İthalat işlemlerinde malın gümrük vergisine esas olan kıymetinin hesaplaması sırasında mala ait faturanın CIF (Cost Insurance Freight) değerini, yani malın ithalatı sırasında ödenen navlun ve sigorta bedelini ihtiva etmesi gerekmektedir. Eğer ithalat işlemi sırasında teslim şekli FOB (Freight On Board) olarak belirlenmişse; mal bedeline sigorta bedeli ve nakliye tutarı eklenerek CIF değeri elde edilmelidir. Mala ilişkin gümrük vergisi ise, söz konusu CIF değer üzerine eklenmesi gereken ek bir masraf varsa eklendikten sonra elde edilen toplam tutar üzerinden hesaplanmalıdır.

B. Gümrük Kıymetinin Tespiti

Eşyanın gümrük kıymeti, gümrük mevzuatında yer alan yöntemlerin sırasıyla uygulanması yoluyla tayin ve tespit olunan kıymettir. Bir yönteme göre belirlenemeyen kıymet, sıra takip edilmesi şartıyla izleyen yönteme geçilerek tespit edilir. Eşyanın gümrük kıymeti bir üst maddede yer alan yöntem hükümlerine göre belirlenebiliyorsa, bir alt madde hükümleri uygulanamaz. Ancak, beyan sahibinin yazılı talebinin gümrük idaresince uygun bulunması şartıyla, aşağıda yer alan yöntemlerden indirgeme yöntemi ile hesaplanmış kıymet yönteminin uygulama sırası değiştirilebilir.

1.1. Satış bedeli yöntemi

Satış bedeli yönteminde ithal eşyasının kıymeti eşyanın satış bedelidir. Gümrük Kanunu’nun ilgili maddesine göre yapılan ilaveler dışındaki ödemeler satıcıya yapılan dolaylı ödemeler olarak değerlendirilemez. Mesela; alıcının pazarlama dahil kendi hesabına yaptığı faaliyetler, satıcı yararına veya satıcı ile yapılan bir anlaşma yoluyla da olsa, satıcıya yapılan dolaylı ödeme olarak değerlendirilemez. Bu tür işlemlere ilişkin giderler, ithal eşyasının gümrük kıymetinin tespiti sırasında fiilen ödenen veya ödenecek fiyata ilave edilmemelidir.

1.2. Aynı eşyanın satış bedeli yöntemi

Satış bedeli yöntemine göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti; Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen aynı eşyanın satış bedeli ile aynı bedel olacak şekilde belirlenir.

1.3. Benzer eşyanın satış bedeli yöntemi

İlk iki yönteme göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti; Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen benzer eşyanın satış bedeli dikkate alınmak suretiyle belirlenir.

1.4. İndirgeme yöntemi

Bu yönteme göre ithal eşyasının gümrük kıymeti; kıymeti belirlenecek eşyanın ya da aynı veya benzer ithal eşyasının yurt içindeki satıcıdan müstakil alıcılara kıymeti belirlenecek eşyanın ithal tarihi ile aynı veya yakın bir tarihte yapılan en büyük miktardaki satışına ait birim fiyatı esas alınarak belirlenecektir.

1.5. Hesaplanmış kıymet yöntemi

Bu yönteme göre ithal eşyasının gümrük kıymeti; hesaplanmış kıymet esas alınarak belirlenir. Bu yöntemin uygulanması için ithalatçının gerekli bilgi ve belgeleri gümrük idaresine ibraz etmesi ve bu bilgi ve belgelerin doğruluğunu ispata hazır olduğunu üretici ülke makamlarından alacağı belge ile tevsik etmesi gerekir.

1.6. Son yöntem

İlk beş yönteme göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti;

• 1994 Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının VII’nci Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşmanın,
• 1994 Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının VII nci Maddesinin,
• Bu bölüm hükümlerinin,
  

Prensip ve genel hükümlerine uygun yöntemlerle ve Türkiye'de mevcut veriler esas alınarak belirlenir.

C. Fiilen Ödenen veya Ödenecek Olan Fiyata İlave Edilecek Unsurlar

Gümrük kıymeti belirlenirken, ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına aşağıdaki ilaveler yapılır:

a) Aşağıdaki unsurların eşyanın fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına dahil edilmemiş, ancak alıcı tarafından üstlenilen bölümü;

• Satın alma komisyonları dışındaki komisyonlar ve tellâliye,
• Gümrük işlemleri sırasında söz konusu eşya ile tek eşya muamelesi gören kapların maliyeti,
• İşçilik ve malzeme giderleri dahil ambalaj bedeli;
  

b) İthal eşyasının üretiminde ve ihraç amacıyla satışında kullanılmak üzere, alıcı tarafından doğrudan veya dolaylı olarak, bedelsiz veya düşük bedelle sağlanan, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata dahil edilmemiş olan aşağıda sayılan mal ve hizmetlerin kıymetinden verilecek uygun miktardaki pay;

•  İthal eşyasına katılan malzeme, aksam, parça ve benzerleri,
•  İthal eşyasının üretimi sırasında kullanılan araç, gereç, kalıp ve benzeri aletler,
•  İthal eşyasının üretimi sırasında tüketilen maddeler,
•  İthal eşyasının üretimi için gereken ve Türkiye dışında gerçekleştirilen mühendislik, geliştirme, sanat ve çizim çalışmaları, plan ve taslak hazırlama hizmetleri;
  

c) Kıymeti belirlenecek eşyanın satış koşulu gereği, alıcının doğrudan veya dolaylı olarak ödemesi gereken, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata dahil edilmemiş olan royalti ve lisans ücretleri;

d) İthal eşyasının tekrar satışı veya diğer herhangi bir şekilde elden çıkartılması ya da kullanımı sonucu doğan hâsılanın, doğrudan veya dolaylı olarak satıcıya intikal eden kısmı;

e) İthal eşyası için Türkiye’deki giriş liman veya yerine kadar yapılan nakliye ve sigorta giderleri ile eşyanın giriş liman veya yerine kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan yükleme ve elleçleme giderleri.

Fiilen ödenen veya ödenecek fiyata yapılacak ilaveler için nesnel ve ölçülebilir veriler esas alınır. Gümrük kıymetinin belirlenmesinde, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata yukarıdaki açıklamalarda öngörülenler dışında hiçbir ilave yapılamaz. (Yukarıda yer alan satın alma komisyonları ifadesinden; ithalatçının temsilcisine kıymeti belirlenecek eşyanın satın alınmasında yurtdışında verdiği temsil hizmeti karşılığında ödediği ücret anlaşılmalıdır.)

İthal eşyasının gümrük kıymetinin belirlenmesi sırasında; Türkiye'de çoğaltılması hakkı için yapılan ödemeler ile Türkiye'ye ihraç amacıyla satışında bir satış koşulu olmadan dağıtım veya tekrar satış hakları için alıcının yaptığı ödemeler, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata ilave edilmez.

D. Kıymet Tespitinde Kullanılacak Döviz Kuru

Eşyanın gümrük vergisine esas alınacak kıymetinin Türk Lirası olarak beyanı zorunludur. Fatura veya diğer belgelerde yazılı yabancı paralar, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte yürürlükte olan T.C. Merkez Bankası döviz satış kurları üzerinden Türk Lirasına çevrilir.

Fatura ve diğer belgelerde yazılı yabancı paraların konvertibl olmaması durumunda, ‘Merkez Bankasının Alım Satıma Konu Olmayan Dövizlere İlişkin Bilgi Amaçlı Kurlar Listesi’ esas alınarak işlem yapılır.

E. Eşyanın Gümrük Kıymetinin Tespiti ile İlgili Mevzuat Hükümlerine Uyulmaması Halinde Sorumlu Olunacak Cezalar

Gümrük Kanunu’nun 234/1-(b) maddesi uyarınca; serbest dolaşıma giriş rejimi veya kısmi muafiyet suretiyle geçici ithalat rejimine tabi tutulan eşyaya ilişkin olarak, yapılan beyan ile muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda; kıymeti üzerinden ithalat vergilerine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, 23 ila 31 inci maddelerde yer alan hükümler çerçevesinde belirlenen kıymete göre noksan bulunduğu takdirde, bu noksanlığa ait ithalat vergilerinden başka vergi farkının üç katı para cezası alınır.

Aynı maddenin (c) bendi uyarınca, satış birimine göre miktar itibarıyla yüzde beşi (%5) geçmeyen bir fark ile maddi hesap hatasından doğan noksan kıymet beyanlarında, bu farklara ait gümrük vergisinden başka vergi farkının yarısı tutarında idari para cezası alınır.

Yukarıda belirtilen aykırılıkların gümrük idaresince tespit edilmesinden önce beyan sahibince bildirilmesi durumunda söz konusu cezalar yüzde on beş (%15) nispetinde uygulanır.