İş Hukuku Kapsamında Evden Çalışma Uygulaması

  Sirküler No: 2020 / 115

Tarih: 08.05.2020

Gelişen teknoloji ile iş yapış şekilleri de değişmiş, bu değişimi göz önüne alan Kanun Koyucu da 06.05.2016 tarihinde "Uzaktan Çalışma" uygulamasına ilişkin İş Kanunu'na yeni bir düzenleme eklemiştir.  

Yapılan düzenlemelere aşağıda yer verilmiştir.

Uzaktan Çalışmaya Uygulanacak Esaslar

Özellikle salgın döneminde işverenler tarafından yaygın şekilde uygulanan uzaktan çalışma yani evden çalışma Kanun'da aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır: 

"Uzaktan çalışma; işçinin işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir."

• İşin tanımı,
• Yapılma şekli,
• İşin süresi ve yeri
• Ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar
• İşveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler
• İşverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin açıklamalardır.

Uzaktan çalışmada esas olan asgari ilkeler de aşağıdaki gibidir.

• Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz.
• İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almak, çalışanı bilgilendirmekle yükümlüdür.

 
Bu açıdan; işçiye örneğin ev kazaları ve devamlı bilgisayar başında oturarak çalışılacak olması sebebiyle beden sağlığı açısından dikkat edilmesi gereken hususlar hakkında bilgilendirme yapılması gerekmektedir. Bu bilgilendirme ve gözetimin yeni oluşan koşullar çerçevesinde nasıl yapılması gerektiği ise muhakkak iş güvenliği uzmanı ve aile hekimleri ile netleştirilmelidir. 

Yeni bir iş sözleşmesi yapılması gerekir mi?

İş Kanunu kural olarak iş akdinin yazılı olması kuralını koymamaktadır. Fakat uzaktan çalışmanın niteliği gereği tarafların hak ve yükümlülüklerinin belirli ve açıkça sözleşmede yer alması gerekliliği Kanun Koyucu tarafından gözetilmiştir. Çünkü, uzaktan çalışma; işverenin denetim/gözetim hak ve yükümlülüğünü yerine getirmesini zorlaştırmakta, işçinin ise; iş görme ediminin özel yaşam alanına dahil edilmiş olması sonucunu doğurmaktadır. 

İş görme ediminin yer unsurunun değiştirilmesinin sözleşmenin esaslı değişikliği olduğu görüşüne katılmakla birlikte salgın döneminde bu çalışma şeklinin uygulamaya konmasının İş Sağlığı ve Güvenliği açısından işveren tarafından bir borç ve yükümlülük olduğu ve bu kararın bu nedenle işverenin denetim ve gözetim yükümlülüğünün bir uzantısı olan talimat verme hakkı kapsamında olduğunu kabul eden görüşler de bulunmaktadır.

Bu açıdan hâlihazırda yazılı bir iş akdi olan işçilere uzaktan çalışma esaslarının ek bir protokol ile yazılı olarak bildirilmesi, çalışan tarafından ıslak imzalı nüshası daha sonra ibraz edilmek üzere taranmış kopyasının alınması ve uygun iş güvenliği eğitimlerinin yazılı/görsel olarak verilmesi yeterli olacaktır. 

Bununla birlikte evden çalışmaya geçilmesiyle işçinin iş tanımının değişmesi, azalan iş saatleri ile orantılı olarak ücret azaltılmasına gidilmesi vb. hallerde ise iş sözleşmesinin buna uygun olarak yeniden düzenlenmesi ve işçinin yazılı onayının alınması, yeni sözleşmenin çalışan tarafından ıslak imzalı nüshası daha sonra ibraz edilmek üzere taranmış kopyasının alınması gerekecektir. 

Salgının etkisinin azalmasıyla birlikte haftanın bazı günlerinde evden çalışma, bazı günlerinde ofisten çalışma yapılabilir mi? 

İş hukukunda kapsamında yasaklayıcı hükümlere aykırı olmamak kaydıyla normal zamanlarda da bu şekilde bir çalışma düzeninin seçilmesi mümkündür. 

Özelikle, hangi çalışmaların evden çalışma şeklinde yapılamayacağına ve evden çalışmanın usulüne ilişkin Bakanlık tarafından çıkarılması ön görülen yönetmelik henüz hazırlanmadığı için her bir iş sözleşmesi evden çalışmanın hukuki esasları ve mevcut düzenlemeler çerçevesine ayrı ayrı incelenmeli, örneğin eşit işlem ilkesine riayet edilerek haftanın taraflarca belirlenecek olan bir gününde evden çalışması kararlaştırılan çalışanın emsali diğer işçilere göre farklı işleme tutulmamasına dikkat edilmelidir. 

İşverenin denetim ve talimat verme hakkının kapsamı nedir?

Evden çalışmalarda rastlanılacak en büyük uyuşmazlık işverenin talimat verme hakkı kapsamında uyguladığı kurallar oluşturacaktır. 

Buna göre, işverenin bu dönemde de talimat verme ve ofisten çalışmalarda riayet edilen çalışma saatlerine uyulmasını talep etme hakkı vardır. Bunun yanında bu hakkın, iş güvenliği ve sağlığı çerçevesinde sürekli oturarak iş gören çalışanlara verilmesi gereken kısa molalara uygun kullanılması gerekmektedir.

Bu konudaki sınır, işin zamanında teslim edilmesinin gözetilmesi olmalıdır. Öte yandan işverenin denetim hakkının karşılığını işçinin hesap verme yükümlülüğü oluşturmaktadır. İşçinin bu yükümlülüğünün evden yapılan çalışmalarda da iş ve çalışma saatleri içinde kalmak şartıyla süreceği kabul edilmelidir. 

Veri güvenliği açısından dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

Evden çalışmanın bu açıdan özellik arz etmesi sebebiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na bu hususta ve özellikle "verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin" düzenleme yapma yetkisi verilmiştir. 

Fakat bu konuda herhangi bir düzenleme Bakanlık tarafından yapılmamıştır. Ne var ki mevcut düzenlemeler bu konuda temel yükümlülükleri belirlemekte yol gösterici olmaya devam etmektedir.

Bu açıdan öncelikle veri güvenliği kapsamında,

• İşyeri verilerinin
• Müşteriler/Mükellefler/Müvekkillere ilişkin verilerinin
• Çalışanlara ilişkin verilerin

korunması çok büyük önem arz etmektedir. 

Bu kapsamda öncelikle işletmenin kendi verilerini koruyucu IT önlemlerinin alınması hem ticari sırların korunması hem de Çalışanlar / Müşteriler / Mükellefler / Müvekkillere ilişkin ticari ya da kişisel nitelikteki verilerin korunması açısından önemlidir. Bu sebeple;

• Bilgi sızıntısına/tahribine neden olacak yazılım veya uygulamaların yüklenmesinin önüne geçilmesi
• VPN bağlantısının sağlanması vb. gibi IT açısından alınması gereken teknik önlemlere dikkat edilmesi gerekmektedir.

 
Verilerin korunmasına ilişkin bu yükümlülükler, özel nitelikteki sözleşmelerde "sır saklama yükümlülüğü" maddelerinde, verilen hizmetin ruhsat veya makamlarca verilen bir izne dayanması halinde ise ilgili meslek kanunları ve etik kodlarında ve Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nda yer almaktadır. 

Bu açıdan önemle belirtmek gerekir ki evden çalışmanın yaygın olarak uygulandığı bu dönemde çalışanların ofis dışı internet sağlayıcılardan yararlanması, iş bilgisayarı ve telefonlarının üçüncü kişilerin erişimine ve kötü kullanımlara karşı savunmasız olabileceği anlamına gelmektedir. 

Ticari sözleşmelerde yer alan sır saklama yükümlülüğü ve veri ifşasına ilişkin düzenlemelerin ihlali, sözleşmede herhangi bir cezai şart varsa cezai şartın uygulanmasına veya sözleşmenin feshine, ya da genel hükümler çerçevesinde tazminat ödenmesine ya da rekabetin korunması kurallarının ihlaline sebep olabilecektir. 

Öte yandan, şirketlerin gündelik faaliyetleri sırasında yoğun veri akışı sağladıkları gözetildiğinde bu akışın; yukarıda sayılan 3 tür veri grubu için de yapıldığı ve bu sebeple alınacak tedbirlerin her bir veri grubu için ayrı uygulanması değil "veri koruma" yaklaşımı gereği tüm sisteme hakim şekilde uygulanması gerektiği unutulmamalıdır. Yine de belirtmek gerekir ki kişilerin sağlık bilgileri, parmak izi, göz taraması vb. hassas veri kabul edilen verileri için alınması gereken daha sıkı hukuki ve teknik tedbirler bulunmaktadır. 

Bu açıdan özellikle Kişisel Verilerin Korunması Kanunu,  konu kişisel veriler olmasa dahi verilerin korunmasına ilişkin sistematik bir bakış açısı kazanılmasını hedefleyen bir kültürün oluşmasına da katkı sağlamıştır. Açıklanan nedenle salt, ISO 27001, ISO 9001 belgelerine sahip olunması bazı durumlarda yeterli olmayabilmekte, sistemlerin uygunluğunun her zaman değişen şartlara göre sürdürülebilir tutulması önem kazanmaktadır. 

Bu kapsamda Kişisel Verileri Koruma Kurumu tarafından yayınlanan "Kişisel Veri Güvenliği Rehberi" yol gösterici olacaktır. Rehbere göre:

• Siber güvenliğin sağlanması
• Kişisel veri güvenliğinin takibi
• Kişisel veri içeren ortamların güvenliğinin sağlanması
• Kişisel verilerin bulutta depolanması
• Bilgi teknolojileri sistemleri tedariki, geliştirme ve bakımı
• Kişisel verilerin yedeklenmesi alınması gereken teknik tedbirlerin ana başlıklarıdır.

Bunun yanında evden çalışmaya oldukça kısa bir sürede geçilen bu dönemde öncelikle alınması gereken tedbirler şu şekilde sayılabilir: 

• Çalışanların iş için tahsis edilen elektronik ekipman dışında başka bir ekipman üzerinden işlerini yürütmemeleri sağlanmalıdır. Buna ilişkin şirket politikaları çalışanlara tebliğ edilmelidir.
• Özellikle bilgisayarlardan taşınabilir harici bellekler ile veri alınmasını önleyici yazılımların devreye alınabilir.
• Şirket veri akışına uygun diğer başka tedbirler "Veri ve/veya Kişisel Veri Politikaları" ile netleştirilmeli, bu politikalar çalışanlara tebliğ edilmelidir.

Bilgi edinmenizi rica ederiz.